Rabu, 20 Juni 2018

The stories of dayak maanyan/tanuhui_10.Ape andri Silu


Ape andri Silu
Zaman sadi hurap , naan rueh wawei panatawari  ngaran ni hi Ape andri hi Silu. Here rueh ina itamelum haut iyalah pulak sanai, hi Ape (tata) hi Silu ( ani) daya teka here halus sameh – sameh itamelum , ineh andri amah Ape andri Silu haut nanan here teka halus. Here rueh ina lalan here itamelum ngume,ngamule kawan sayu mayur,panai tuu here rueh mapakat . Tati , here rueh sameh haut bujang. Tapi, beda here rueh ina Hi Ape na marahati hi Silu na samatan mape silu ( jarang nyandrengei eyau tata ni).
Suatu andrau hi Ape andri Hi silu na ma ume, itung  ume here ganyah parei haut rahatan ni ba wua kawan sayur. Eyau Ape : “hayu uh ani tareh ma ume ,nauwa ume,ngakali kawan panguta tareh” ,sangai Silu : “hayu uh tata”. Balalu tulak hi Ape andri ani ni hi Silu tulak hampi ume . ha dami hamper ume here rueh nawah kawan rikut sah kai nangkalah amau parei, dami jari iru here rueh pana pulaksanai ngantara kawan sayu,panguta lain na enei mudi . Ganyah here ngakali sayur, senga kahaba atelui  wurung hang amau kakau amukakang hi Silu ( halus atelui ni). Eyau Silu : “ tata, aku kahaba atelui pipit , iri tata baya kawan sayur tareh” , waleh tata ni : “amaka ni Silu,puang turai kuta iri,tanan – tanan iri die inu ni ngantara.” Ha eyau Ape nai puang silu nyandrengei,tatap sah enei ni mudi atelui iru pakabah akal Ape sika puang ni nyandrengei , bu mudi here haut . Bujur dami inu wurung pipit ma neng atelui ni , “ ari ma awe atelui ku na senga mahi.” Dinung wurung iru ngaliling neng sarang wurung ni , mahi ni kahaba/katantau hanye balalu mahanang atei wurung pipit itu , tapi mikir hanye iru ume here Ape dri ani ni  kunu ni tau here ngalap. Balalu samiding hanye nuju lewu Ape andri Silu , ha bujur naan dinung ni hi Silu kai nyandrakan atelui ni, iru katantau hare bu balengan wurung pipit iru :
“Pit kuru pipit hang awe atelui ku indre..
Hang paka amukakang kayu ngawu yayang wunge..
Tar petak riu mate leteng tantang tukat isa..
Tar petak riu mate leteng tantang tukat isa..”


Ha da lengan iru , mamai ranu tantang tukat . “ ha dainun senga mamai ranu mahi uran “ eyau Ape. Balengan lagi wurung pipit iru lagi :
“Pit kuru pipit hang awe atelui ku indre..
Hang paka amukakang kayu ngawu yayang wunge..
Tar petak riu mate leteng tantang tukat isa..
Tar petak riu mate leteng tantang tukat isa..”

Ha mamai haut tekas ulu alep ranu hang wuang lewu , “ ha dainun ngulah ina ranu mamai eleh”. Mikir –mikir hi Ape ,sengan naan lengan wurung pipit rengen ni , “ tau sah dagana hi Silu nginsing ateluiu ni , “eyau ape . eyau ni ma ani ni “ Silu ada hanyu nanak atelui irih wareh ampulek anak amau rampan ( pelapon) iru inu wurung ngantara atelui ni ,ampudi iri”, puang Silu ngandrengei tatap hanye hamen nanak atelui iru . ha lagi inu wurung pipit iru balengan :
“Pit kuru pipit hang awe atelui ku indre..
Hang paka amukakang kayu ngawu yayang wunge..
Tar petak riu mate leteng tantang tukat isa..
Tar petak riu mate leteng tantang tukat isa..”
Ha bujur, leteng tikas diung haut ranu mamai, “ ari yau ape ,hinang ani anak amau rampan puang bangking leteng tareh kawan ume tareh leteng ,” ha mikir –mikir Silu ,waleh ni wat tata ni : “hiyai hayu,haut anak ku amau rampan”. Bujur ,dami anak Silu amau rampan minau ranu/surut.  Eyau Ape “ suba teka hanien anak puang kabanjuran tareh ani, hanye sah u na Mape silu matan.” Ha marasa ba hala ani lagu ampun teka tata ni hi Ape.
            Dami haut surut ranu,ha hang wuang lewu here samatan bere rama kawan rateh ,kawan situa ( parang,palanuk) hanyut hang wuang lewu here . Hi Ape andri Hi Silu here rueh ibarasis hang wuang lewu,ganyah here ibarasis senga naan rueh atelui hante hang amau rapuan here, “ heheh hante atelui iris ah iyuh kuta” eyau Silu ma tata ni , waleh Ape “ada bamasan ngunu nguta iri ,tau atelui wuah.” Eyau Silu “ ha tata, dinung hanien lagi banjir mahi maka naan wuah dinung ku.” Tatap, sah tata Silu na puang nuyu hanye nguta iru bu atelui iru mahi hang amau rapuang hang iring ni.
            Dagana banjir iru,kakunuen hi Ape andri ume here sah ganyah rahat ba parei takut sah inun-inun dagana banjir , here rueh pana ani bu babagi gawian ,hanye tulak ma ume ani ni marasih kawan hang wuang lewu andri ngaliling lewu here. Eyau Ape “ Ani aku tulak ma ume,ada hanyu nguta atelui iru lah takut inun” , waleh Silu “ hiyai tata puang aku nguta ni.” Ape tulak ma Ume hi Silu raerai hang lewu . Hi Silu na panasaran tuu hamen nguta atelui iru , eyau ni hang wang atei “ nganuae Hi Ape ma ume aku sah nguta atelui ina ,amaka ni sangit jua mun aku nguta ni.” Da sakit mape silu hi Silu na , bujur dami hanye udi nguta atelui iru senga mulai teka pee ni iyalah kudit wua , ari eyau Silu da inun sah kaina ,kanyar –kanyar ba ubah kudit ni ru ma amau tenga nib u iwadik jari wuah katuluh tenga ni,hanye kiak eleh hi Silu haut tenga ni ru jari wua budas. Puang lawah udi iru , hi Ape mudi , “ Silu hang awe u,aku ngenei rama na kuta ina da tamam rusak kawan amulean tareh hang ume tareh” mahi sahut Silu , herau ni lagi bu hanye ngantara ma luar uneng itutu ina hang iru mahi budah, haut uyu hi Ape ngantara henga naan wuah hang tete rapuan . “Ha ari sengan naan wuah ,puang sah kuta Wuah Hi Silu na” eyau Ape. Senga wurau –wurau riu mate wua inai kaluar senga ngalua lengan hanye “ ina aku tata ,hi Silu,” waleh Ape “ha ari inun ngulah hanyu kayiri silu?” eyau hilu “ aku nguta atelui hang amau rapuan inai,iru tuu ni atelui wuah,tata.” Waleh aApe nelang mahanang kunu andri kiak eleh katantau ani nib a ubah jari wua “ heeh ani kayiri,hanye hanyu puang budas nuu eyau ku kairi balalu ni.” Da sah wuah inai Hi Silu ,ikup ape nelang sameh kiak here rueh. Bu ba lengan hi Silu “ tata , inun sah ingkam ku malaing muneng hang ina, awat atet aku na hungei tareh na haut balain aku na haut jari wua aku na harus tulak  .” waleh Ape “ ada hanyu ani tulak ,hiye hengau ku ngurus kawan ume/amulean tareh “ , waleh Silu “mahi akal lain ina tata,amun aku masih hang ina aku sika matei kalaingan ,amun uma hanyu ma ume atau ma awe- awe puang tau tantau ulun aku tau sika wunu ulun ,hayu leh tata bagamat atet aku ma hungei ,tareh tau panalu die amun aku muneng hang hunge.” Karengei kairu ,sika bujur eyau Silu kunu Ape, “ hayu ani kahiye ni bagamat u takia marayap tareh nuju hungei” eyau ape. Ha tulak hi Ape nengau ngatet ani ni ma Ranu nelang  kiak eleh Ape puang kapisah andri Silu.
            Dami hamper hungei , eyau Silu ma tata ni “ tata hanyu ada ngisah ma ulun tumpuk aku jari wuah na,amun ulun nuntu aku tulak puang rasa andri amun hanyu tata kasungu aku hawi leh ma hungei ina tiap andrau jumaat aku kaluar manalu u ,pupuk ranu teluk kali iru kude ma aku  aku pasti kaluar” , waleh Ape “hayu ani kahiye,hanyu mamaeh hang dunia nu hang ranu ri ada hanyu kalah lama puang tau nyandrengei takut hanyu kuta kawan wuah da takut hanyu masih enguh murunsia.” Eyau Silu “ hayu tata , maaf lagi kahalaen ku na, aku pamitan tulak tata andri hanyu pada mamaeh tata padah lah.” Balalu here rueh sama tulak ,Silu haut iselem ma wuang ranu ,hi Ape tulak mudi ma lewu.
            Tiap andrau jumaat hi Ape andri hi Silu panalu hang ranu nai, minggu baganti minggu ,wulan baganti wulan , taun ganti taun , here rueh panalu ipangasungu biar hi Silu wujut wuah.  Hamper andrau jumaat lagi hi Ape ma hungei , senga katantau hungei uneng Silu nai tamam keruh tatu ranu ni, hi Ape na iyalah lana ni mupuk ranu hungei telu kali kude ma ani ni. Senga masih kaluar teka ranu inai hi Silu.  Hanye hi Ape mahanang kunu ,kunu ni ari kawe keadaan ani ku hang wuang ranu puang sah kuta wuah lain hanye. Hingka ka andre – andre hanye ani ni hang iring ranu ru , papire jam hanye ngandrei senga puang lawah senga tamam lutek ranu hungei iru,kaluar hi Silu andri upu samatan manuwu teka wuang ranu hang wuang kaadaan saparu tenga murunsia. Katantau ani ni ba ubah saparu murunsia ,eyau Ape “ kawe habar nu ani aku uyuh mahanang aheng danun ngulah tama lutek ranu ina ,puang malu sah hanyu ?” waleh Silu “ maeh habar ku tata. Ranu lutek iru daya aku narangan , ina upu hang lapeh aku ina darangan ku ,” eyau Ape “ha ani ,wareh mudi sameh – sameh lagi iri hayu baubah iyah dahulu enei darangan nu padah takam itamelum sameh – sameh lagi.” Waleh Silu “ ari tata, puang ku tau haut mulek lagi ,aku kaina da terakhir aku panalu hanyu tata  andri pamitan andri hanyu . aku haut narangan upu ina na sinta ku ,udi ina aku haut bujur –bujur jari wuah , aku haut na eyau raja wuah nuyu pamitan andri hanyu tata tarakhir kali ni. Pesen ku ma hanyu tata, semoga hanyu pada kahaba hengau welum nu tareh puang tau sameh- sameh lagi.”  Karengei kayiru tamam hanang atei Ape karengei, mahi akal ni padah amun kairu ,ekat basabar haba ni . Iru tarakhir ni here rueh  panalu .
             Hi Ape welum raerai ,ngume andri mi umelean rarerai hanye. Tapi , wulan baganti wulan akhir ni hi Ape kahaba hengau welum ni pada upu samatan gagah tuu. Jari welum ni haut naan ba hengau ,tapi tatap hanye ngitung ani ni.

            Hamper tati naan eyau lengan na itung na nyanyi Ape dami kairung ani ni ,da ani ni iru samatan mape silu na eyau.

            “Pit karu pipit hang awe atelui ku indre..
Hang paka amukakang kayu ngawu yayang wunge…
Tar petak ri’u mate leteng tantang tukat isa…
Tar petak ri’u mate leteng tantang tukat rueh…
Ayu tata, amai hinang kakau niu’i ganring hang entu lewu…
Ayu tata, umpe hinang..atelui yeru..takut tareh matei”


Senin, 18 Juni 2018

For 7 month_ my store

Hari ini adalaha hari ke  tujuh bulan saya mengalami kecelakan mengakibatkan kaki kanan saya di aputasi.
  So,jadi saya ingin menceritakan apa yg saya rasakan selama  seven month 😊 . Saya sampai sekarang masih belum pakai yang namanya kaki palsu,saya masih mengunakan tongkat kruk.
  Selama 7 month ,banyak perubahan yang saya rasakan dalam keseharian dan banyak mengarah ke hal positif.
Pertama, biasa selesai keseharian kuliah gak bisa diam di asrama,pasti ada kegiatan yg aku lakukan dan sekarang udah beda sekarang suka di kost dan jalan2 juga kurang dari dulu...
Tapi,kalau febby jalan2 buat hal yg positif juga Lo,😊 banyak ikut kegiatan kampus dan di gereja.dari banyak kegiatan organisasi febby ikut,febby suka di Organisasi KSR PMI unit UPR & kegiatan OMK di gereja.kenapa aku suka 2 itu, karena saya merasa itu bagian dari hidup aku,ketika saya Jadi seorang relawan bahagia banget rasa nya dan hanya harapan yg saya dapat Tuhan yesus selalu menyertai tiap yg ku lakukan untuk bisa membantu orang sekitar,meski itu kecil.😇
  Mmm kedua, rasa suka dan duka selalu bersama-sama dengan keluarga tercinta ku😘.selama seven month ,they are alweys beside me,pokoknya mereka adalah napas kedua saya,mereka selalu mendukung setiap yang saya lakukan. Awal  satu/dua bulan,pikiran saya selalu takut mereka akan meninggalkan dan bisa mengeluarkan kata2 tidak enak di dengar. Tapi,itu semua salah dari pikiran saya,mereka sangat menyagangi saya😊.
  Mmm ke Tiga, another people around me.sampai saat ini mereka lah juga yang selalu menjadi penyemangat saya😊,dalam keadaan ku sekarang mereka selalu setia menemani dan membantuk 😊😊
  Mmm terakhir, malam ini serasa kelabu hati ku😔. I have someone,but he didn't care about it.hummmm
Sabar..sabar... this year is 5 year old for us ,tapi yaaa ,Tuhan lah bertindang dalam semuanya😂..
  So, dari semua di atas adalah sebagian dari yang aku ingat banget dan masih banyak ya buat semau nya, always to me 😘😘
Kata yang selalu aku ingat an membuat ku kuat "besyukur & iklas" saat ini,dengan bersyukur & iklas membuat belajaar dari kasalahan ku  untuk bisa berpikir lebih dewasa dan apa yang harus aku utamakan , dan yang harua saya perbaik.

Good night.😇
Febby(^.^)

Senin, 11 Juni 2018

God give a second chance for me_Febby'Story


Hello…
I would like to tell you about me.. J
First time, why make  me a blog ?
My answer J , karena saya tidak ada kerjaan di kost..hee canda
                                   
            Mmm… Sebenarnya karena saya punya  keinginan  membuat sebuah buku tentang bagaimana perjalan hidup saya  dan mencerita kan isi hati saya,tapi sepertinya membuat buku itu selit,so saya  menceritakan lewat blog ini.
            Saya ingin ceritakan bagaimana hidup yang sangat berarti ketika di berikan  kesempatan kedua. Tuhan selalu menguji umat nya dengan berbagai hal dan itu termasuk salah satunya saya,ujian yang Tuhan berikan dengan mengambil salah satu kaki saya di aputasi ( kaki nanan ) . Mungkin ini ujian dan cobaan yang Tuhan berikan sangat berat untuk saya dan bisa terhitung berapa orang di dunia yang seperti saya saat ini.di saat baru paska kecelakaan ,berkali –kali saat ketika saya sendiri sering memikirkan dengan keadaan saat ini,pikiran saya kacau dan tak karuan , tapi setelah saya jalanin dalam ke adaan difabel saya begitu merasa bersyukur karena Tuhan memberikan kesempatan untuk aku bisa melihat dunia,masih bisa berkumpul dengan keluarga J .
Dari sini saya berpikir, dalam keadaan sekarang memiliki kekurangan aku bisa memperbaiki keadaan ku dan menjadi lebih baik ke depan dan tidak ingin terpuruk untuk memikir keadaan aku sekarang .ya,pertama ketika kali merasa difabel rasa malu dan sakit hati itu selalu menyelimutin perasaan saya , tapi kembali saya berpikir “ aku di berikan Tuhan kesempatan Hidup di dunia” jangan sampai kesempatan itu aku sia – sia kan karena hanye memikir hal yang orang lihat pada diri saya. Dari situ saya membulatkan tekat saya, meski  Punya kekurangan tidak menghalangkan niat saya untuk melanjutkan cita –cita dan harapan saya , selagi Tuhan masih memberikan nafas hidup untuk saya dan Tuhan pasti ada rencana terbaik dalam hidup saya dia pasti memberikan kekuatan untuk saya selagi saya selalu berusaha.
            Jadi , menurut saya setiap manusia itu di berikan Tuhan punya waktu nya masing – masing dan menjalani hidup dengan cara masing – masing ,meski dalam keadaan saya sekarang mungkin ini jalan hidup yang aku punya dan saya jalanin,tetap selalu bersyukur dan selalu berusaha . J
 
Good night J
see you soon J




Senin, 04 Juni 2018

The stories of dayak maanyan/tanuhui_9. Putiri Ape


Putiri Ape

Sadi hurap naan erang kaulun wawei, mawinei tatu . Hampe papari basa ru lunu mate andrau sietu. sa patut Segah wawei yina, hampe jari surahan Ulun teka hujung bantai tumpungan hampe bantai subarang. Bulu jajari inturen kawan ulun, amun naan wawei mawinei hg tumpungan Balalu eaw Ulun "Es, ang uweng apa ni, huan katupa winei putiri Ape karairing langit, wawei tampijan anrau" Kesah winei putiri Ape na, hampe silu wat tuan sarimawui, Ulun tatau mamu hang tumpuk. Daya Tamam tawat tutur ulun, salenga hawi kunu panasaran wat tuan sarimawui na.Balalu itunti hanye ma pangawal ni sa bangaran sang Baleka. "Uuuuu.....Sang Baleka tinyak balebar...Kaawe winei sa antuh ulun hi putiri ape karairing langit na.? " Balalu kaeaw hi sang Baleka "Amun manurut sasurahan Ulun sa suah kadinung, maaaaaawinei. Hampe Ulun mekum Maringin gin jaraga Mun kadinung garewes ni, sa lewu re'an Ulun tau babur pamuru na tangkaeh kaayat kariwe hang balai tumpuk daya upuan ni wuah kawuyu matueh waweini.” Haha kunu tuan sarimawui, kanam2 hanye mahayalni. Kude lawah runguk-runguk  hanye nadap panyawaan, di luar akal budas hanye marima Putungan rupa wawei yiru, sa aji Ulun mekum gin amuan mindri sehat jaraga bila katantau. Seh, kunu ni ang usah panyang fikir lagi, tulak leh aku na lepuh Ninung nau'a wawei yiru.  "Sang Baleka, tulak takam ngapung paunengan wat putiri Ape na, tatap kawan wasi Pama pundra, Dami mara'ai keuni takam barangkat" "Ha, inun sa gawi tareh i'apung putiri Ape, tuan sarimawui surunpati juntai la'ang?" Langa- langa  hi sang Baleka nadap tuan sarimawui. " Inun sa kira nu, takam ekat lepuh ngilai Ninung ai mun tareh bapanalu.? Himat sa aku palus ngantane amun tuu winei putiri Ape ru kala sasurahan puntane tutur gamungan ulun Rama" Ma kaiyat uni ni, tulak here rueh baya bansa salusen pangawalni lain, Amun sa tatau mamu hi tuan sarimawui na, ang kaule sa ang nginsing pada kawan pangawalni pangiringni na, Ngume lampunyut, nyangkilat Manau, ngume duha, bawasi hipet. Nelang puang lului, Nginsing daduk baya Pama pundra hang babuntilan.Itung sang unu sagar jalanan lawit.

Mitah lalan pangumean, napitah bantai, nantas lasi, nyubarang luau, jalanan ru ba andrau malemni .Haut mamai gunung, ngaliung geung nelang tarie neen antawi nipet eha satua pakai nakuta hang pijalanan, Amun mitah iring hungei nyampat nuat wuwu, manyuar dulu. Udi baandrau-andrauni takia, Balalu hampe here hang tumpuk sa jari tutuian kawan Ulun paunengan putiri ape karairing langit. Babaya hampe sabarang hungei puruwian tumpuk..Rawek rukah kawan Ulun tumpungan. Inun ka masalah, kaawe ang rawek amun sa kadinung ulun wau hawi nelang nyangkilat jatang sanyata lengkap, himat ang idadakai kunu pakiratan ulun tumpuk nadap ulun yeru. Gere sa rampok maling antawi ulun Kai nyarang pamunu , ha bulalu maju hi tuan sarimawui na, iwara Tenga. Amun hanye ulun puang sa nginsing kunu jahat murun nadap here, hanye na hawi teka bantai wading gunung, daya naan aheng. Ha, daya karengei Mahi niat jahat, insing Kapala tumpungan hi tuan sarimawui na ma lewu ni. Na tahalu mamaeh, nahuyu mandrus bapakaian, na sadia kuman welum. (Ulun maanyan na terkenal, maeh atei nadap Ulun....biar nadap ulun pandatang apabila patut tujuan tingkah pentane, numa nasandrawungan iyalah tuan. Paling puang himat sunah ranu kopi wuah surungan).  Luput kuman welum maharung hanye baya Kapala tumpungan nelang nadap tapinangan (Ulun sadi Amun nahalu Ulun hawien samula nelang nyurungan tapinangan Balalu surah gamungan nelang mempa) "Inun sa jari tujuan aheng nu hawi nyajak tane Ranu tumpuk natat kami na?" "Aku na ngantilau erang kaulun wawei, bangaran putiri ape karairing langit . Sa winei ni hampe ka lunu mate andrau sietu. Sa ulun mekum maringin gin siapa Sigar jaraga amun katantau hanye, Sa lewu re'an ulun tau babur pamuru na tangkaeh kaayat kariwe hang balai tumpuk daya upuan ni wuah kawuyu matueh waweini. pihawian yena ibarat lepuh ngume naun, Kunu aheng na hamen kai nutui juwuk pilasian  masang patuk tawudien marintis puruwian, gere iyuh palus tamaruh neweng nampan ta’u jari kabun kalaka,”
Ari la wangun tuturan amun mawei na, hampe rakun lengan tawaten ru.
Salaki darangan Kapala tumpungan, sa bangaran hi Ape kaiyat watinde kulunarung. "Putiri ape yiru hanye anak kami na. " Amun memang haut naan patik juduh eaw ulun matueh sadi, rajaki  enga amaka sagar ma awe – awe , salenga wuah amai lewu sa numa paunengan ulun sa na antilau....“haut rama sa hawi lepuh ngantane anak ku, hi Ape na, kude huan uweng isa lagi sa kami tau nganyu jawaban. Daya katantuluh aheng kunu yeru ekat hi Ape tau nyanga’I”  Eaw ineh Ape. Bu kaawe sa rama lepuh ngantane, huan uweng tuing sanga’i teka ampun tenga, bulu nampan adil ma katauluh nasepakati naadakan pamilihan hie sa bakal jari darangan wat Putiri Ape na. Sa awe sa manurut hi putiri Ape, sesuai pakai hengau ni itamelu, yiru sa die jari daranganni.

Ma keuni, baya kaiyat subuh haut tamam lengan palu ulun gandrang teka balai nerau ngumpul ulun  tumpuk, na ulah acara iyalah aruh, pakai ngantilau juduh ma wawei mawinei yena. Na ampindri panggung dedeh hang muka ruang balai, hang natat  balai naulah uneng kawan ulun tunyuk katauen. Eaw kawan uneng ulun nyipet, uneng basingki, tanir balugu, bahadu saawe taguh tada. Makayaru unengan naan uneng ulun nyawung manu, uneng ba tataruhan, bahadu patut kinsai, ngadu panai nyunang tarung sikak urusan ipalu. Sa rami naintur , kala harek jatuh minau nyawung, rakeh riwu turun sipat nyamar. Hinga la rami budas, pitu andrau pitu malem. Hi Putiri Ape karairing langit muku hang amau panggung balai, nelang sawinei ni maraai wawurup nyi’aw kawan paninungen ulun rama. Teka tiap bantai kampong budas ulun hawi lepuh ngadu untung gere kadarangan hi putiri mawinei yena. Sampat rawek jua hi tuan sarimawui andri hi baleka, inun sa hengau ni saruntung sarantang tukang layan ngempu hanye salenga ka uma ba lomba ngakali hi putiri Ape . Hang andrau terakhir, balalu bahadu nyepak habut niui baapui, Ganyah lempat eleh ngaliling lapangan ipanyasah andri kawan ulun, nyepak habut niui malelap ru, salenga pihuruk ulu tuan sarimawui lawu, balalu bakibar budas wulu Tuan sarimawui, maintem nelang bagalumang. Numa mara’ai hang kapit mateandrau . petak lahik tuan sarimawui, hamper sir sar budas, dami hi putiri Ape ninung ni, hamper ekat takang. Manuwu nelang gagah.
Akhirni, mindri putiri Ape, bulu nutui hi tuan sarimawui, “hanye upu yena sa aku ngalap jari hengau ku itamelu , pakai jari amah teka kawan anak-anakku die.” nasandrengei lengan putiri Ape. Palus naadu nauntung hi tuan sarimawui andri hi Ape, ulun tumpuk mutu parei erang karangking hante, kawan iwek ,wawui, manu ang luak reken pakai acara piaduan yiru.
 ulun nanya nadrik  Nampak nelang nguut kawan tuak ranu ang hapus andrau ang hapus malem budas. Sikak suei andrau suei malem (ang luak reken kawan upu bujang taruna, kawan upu walu, sa tepu atei daya hi putiri Ape na narangan ) luput piadu bansa papire andrau  bu insing tuan sarimawui darangan ni na mudi,  ma lewu ni. Lepuh ngasian mun eaw takam. Lawah kia, here itung sa mulek ma tumpuk tuan sarimawui sa lawit, inau amai gunung, nyubarang ranu napitah jumpun. Kude numa ang ingkam sangaran ni mun ganyah pangantin wau, pee kekel gin ang uweng harek. Wising budas ipaninung, ipanyampining nelang ilaluhu. Babaya dami hampe tumpuk, eaw kiak tungkau, numa  budas. Inun ka masalah, ternyata tumpuk wat tuan sarimawui na udi sipanananni lepuh ngantilau darangan, wuah wabah…kawan ulun rama sakit mecum, ripu ang uweng kauleen, lumpuh layu puang kaule takia. Bu itung wat tuan sarimawui, eaw surah ulun tumpuk. amun hi putiri Ape na nelang sa mawinei, tamam katauen. tau nyamare ulun mekum. Hanye na tamasuk wadian amunrahu  sa panai miempu. Nah, kunu tuan sarimawui, iti unengan aku sa laku karawah daranganku na. Bulu kumpul kawan ulu sakit ru ma lewu tuan sarimawui, hang penah lewu nasadia kawan katuluh sasaratan. Teka weah lungkung weah dite, sapak manu, sapak iwek, hinga la sukup ganap.  Balalu mulai siawet miempu hi putiri Ape, mihunyung ngumpe kawan panyakit. Sa lengan tumet baya kinsai ru, puga wuah tantau ulun segah ni hang amau sa tukang kinsai na dasar mawinei. Hanye negei, isimur nelang ilaku dua ma hiyang diwata, nampan nyamare katuluh ulun. Kawan ulun sakit na najapai na laluhu daya tangan ni andri kasih sayang. Kawan ulun sakit, ikarait maharung, mehe mindri palus uma manari sindrah pipaluan.

Udi papire andrau naempu, rama kawan ulun haut bakauleen dan nadap ware. Kude tatap hi Ape na andri talaten sabar  ngurus kawan ulun nelang ttp ilakudua , biar uyuh ang mandre malem, sika pasuah tapas sa rimut nelang halus pentane ni ma kawan ulun sakit yena. “ Kaawe ang hamen ware, amun sa tukang samara ni wawei mawinei, hamper sigar palus paninungen.” eaw tukuian ulun, “amun ulun ru nginsing atei halus, tulus nyingu tulat sakit. Hampe biar mahanang ang jaraga mahi kauleen semangat nanamni welum.”eaw mehe.akhirni ware kawan ulun sakit hang wuang tumpuk , hi Putiri Ape jari kaleluen ulun tumpuk daya  kaeh atei dan kapanaienni andri daranganni hi tuan Sarimawui, na hormati daya katuluh ulun.



The stories of dayak maanyan/tanuhui_8.PASUNGAN NARANGAN DATU WERUK


PASUNGAN NARANGAN DATU WERUK


Zaman sadi hurap, naan erang kaulun upu bangaran hi Pasungan. . Upu yina bakatauen tuu, daya naan kapanaian, ngulah jukung, hinga la panai tuu hanye na ngulah jukung, teka hujung bantai hampe iring Ranu haut rasa Ulun tuu Amun jukung ulahan pasungan na matan segah . Tiap andrau hi Pasungan na ipuru ngulah jukung, hang iring hungei kapit kakau kayu dedeh. Dami uyuh itetek ihiit, balalu maharung salaki hi pasungan hang kapit kakau kayu Dedeh ru, nguka wasi panguta insingan hang kariputan rawen punsi teka wuang lanyung Amau andrau, puhut pihe hi Pasungan, Sadang kunu ni mate andrau haut hang amau pumuwuen. Ware tarie kuman dahulu. Kala lana, nyumput lanyung teka hawitan Paka, Wur...wur...enguh hanakan wadi teka wuang lanyung, pagin hie leleu iwei pasungan kalauan. Wansit hanye nguka kariputan rawen punsi, numa hanakan wadi wawui baya Sarai, Lampang baya samu, tanan riu, inun Mun sa Makai rawen himat riut2 riu ni galis, nelang baya dime kadiki rakanan teung, erang ka jumput rakanan Pusuk dengkut.

Salaki hi Pasungan,ngurus nyuap nahi, teka wuang taniihan Susup Pusuk dengkut, suap Pasungan ,Hiah tuu marauh nelang napisuk sibawu pangarawit  dami sa nyumput lunek ni, kikit Hindra, ngantal nanam ni, kikit handrueh tuu sa mape. Nelang rahaman nadap Galis, puang iyuh paksa, himat mun puang daya kurang lawah hanak pasti wawui yina raja tueh, kape ni.
Kude kadinung tawe wawui ireket hang lunek baya kudit ni, matei kahayangan hi pasungan. Kulik kitau hi pasungan, bulu babungkat nyumput erang kakau paring, hiit ni erang pitus balalu jari panyanyat lunek ru nelang nakikit.

Singkat surah, jari kuman hi pasungan. Kabalatenan budas. Nahi galis erang taniihan, luen wadi bararasis ane sikak pamunut ni. Luput kuman, siruru hi Pasungan. Puang ule kirat budas, sehhhh....kunu ni die nyanuput puruan jukung, ngatur siruru dahulu. Ha bujur, puang lawah numa ngur...ngur lengan heruk Pasungan Puang pasungan karasa, Mun salawah hanye kuman ru naan erang kaukui datu weruk wawei nyampining ulah gawi ni teka amau kakau kayu Dedeh Uneng ni lagi mandre ru. Dedeh datu weruk ru, numa mahena Indrian ulun. Bagamat hanye minau, ngutik hiitan paring ru. Balalu bahimat nyayat Lela ni , Haaa...tuu Mira marai Wawa datu weruk ru, ang lawah pasalapak tariah situa Dedeh ru hang tuhi pasungan. Puang lawah Balalu kariwe andrau, amuan hi pasungan, emah ni kadinung dedeh satua pasalapak hang tuhi hanye, kude daya nelang agak ngudaw-ngudaw. Balalu dinung pasungan nyalah erang kaulun wawei ang babaju. Salenga timul rip- rip  hang kunu pasungan  Datu weruk ru taamuan daya kaingkam naan Bana Lawu hang amau hanye, ha ikup satua yiru ireket budas hi Pasungan ang kaule mihewuk balalu tariah hang ikupan weruk, balalu kungkung ni mamai ma amau kakau kayu dedeh. Daya haut riwa rawuh kariwe, salenga iwadik kakau kayu Dedeh ru jari lewu, Balalu datu weruk ru pada iwadik jari wawei mawinei nelang raja Segah. Dami sadar hi Pasungan, numa hampe nyalah na Palit ansan, mate pasungan ekat galis gawi ninung wawei yiru. Dami sadar hanye, haut insing datu weruk ma amau kakau kayu nunukdedeh.
           
Kayu dedeh iwadik jari lewu, datu weruk iwadik jari wawei mawinei. Haaa....Sa Segah wawei yina, numa Mahi budas kalawan ni hang mate Pasungan,Tenga mahilak kasak nyalah upahan kudit dengkut, wulu ni maintem maantim amau manjurai, uruwawa iyalah atelui ansa, mate sarupa wulan purnama wau mihulet,😍n elang kuwing pinyung bahalai igamar wunge amukakang mukai😊, hinga hampe Mahi isisa putungan datu weruk nien. Palus pahipet sinta pasungan ma wawei yina, ang uweng hanye mikir lagi punuk lewu re'an hang tumpuk. Ang hanye kaule ngitung ineh ni raerai hang lewu ngandrei hanye mudi, lawah lawit ang hanye kakunuan jukungni Huan jari hang iring Ranu yari.

            Singkat kesah, hi pasungan Balalu muneng hang kakau Nunuk Dedeh baya datu weruk. Mun kaandrau, iwadik jari kakau Nunuk Balalu wawei minei na iwadik mulek jari datu weruk. Kude mun kamalem kakau Nunuk Dedeh jari lewu, datu weruk iwadik jari wawei Segah. Welum idarangan here rueh. Patei kunu wangun ni hi Pasungan wuah alimu kame datu weruk na. Hampe mihawuntung. Balalu nganak datu weruk
Hi pasungan na tiap andrau gawian ni pangempu, darangan ni na haut tulak Huan hulet mate andrau. Die mudi nginsing panguta kawan kenah baya wua-wuaan ngandrei riwa rawuh mate andrau leteng, hanye panalu hi pasungan ngandrei hanye iwadik jari murunsia.
Lawah-lawah, magin kubas wangun ni sinta baya alimu datu weruk . Balalu siur-siur kunu ni saitungen ineh ni haut matueh, saitungen lalaya hang lewu niba parupuk Huan naganti wila ni, kaitung jukung ni Huan luput, kasungu atei pasungan mudi, balalu kamalem ni bapaner Pasungan andri darangan ni sa ganyah nadap rapuan nyiwui areng ngupuh kenah kadiki. "Uuu....Ineh here....Naan kunu aku na, kasungu lewu tumpuk natat balai tumpungan,lawah lawit ang panalu hi Ineh sunah naua erang pitus amun hanyu nunyu...." eaw pasungan. Ikulik darangan ni, nelang muhut walenun teka urung. "Inun nanam ni, puang iyuh ang budas sa?" tunti darangan ni "Ha, amun sa hanyu nunyu tulak aku sunah erang malem." Darangan ni nyandrupak hi Pasungan sa ganyah ngaguwes siangan. "Amun kairu kunuaan nu, puang budas aku nangke, kude andrei telu wulan lagi, hampe anak tarueh lapas umu. Mudi leh hanyu lalus nginsing anak tarueh yiri manalu Nini ni sa Huan suah dinung ni. " Darangan ni ijundreng nelang nyujut kuwing pinyung ni. Kanam-kanam hi Pasungan, sambil mate ni puang lapas teka anak ni hang tampukungan. Manuwu tuu sa anakni na nyalah murunsia Lana, kude ekat wulu Tenga ni amau, tuu angan-angan budas amun sa nainsing ma bantai, himat kakihien Ulun Rama, kunu pasungan. Kaayat uni ni, udi lalem hi Pasungan bafikir.Seeeeh... rari mitun tulak haut jalan ahir. Daya kakau Nunuk na amau tuu puang tau hi Pasungan minau, Balalu Samung ni Wakai kayu pakai mitun, Padingian darangan ni tulak nelang anak ni mandre hg wuang siangan, Dur...itung pasungan mitah Wakai. Babaya hampe Putut nunuk,kehet lengan tungkau anak ni taamuan daya siangan tarie. Api kehet lengan kiak ru hampe rengei datu weruk sa ganyah ngakali kenah hang iring hungei. Dami hanye naua, haut wawai hi Pasungan.Datu weruk ngatapet anak ni Balalu nyasah hi pasungan,  ane sasat ni, kude hi Pasungan rari nuju hungei, Balalu Sadina hang wading wakai Dedeh hang geung rahai Ranu. Hang pakarehan ranu,numa muru putep kawan kenah murik.

Wangun ni kauyuhan datu weruk pana anak nyasah, Balalu tarie hanye hang pakarehan Ranu. Mepet Wakai kakau kayu hang iring hungei. Pepai ni ma kakau kayu, udi hie susup ni ma penah ranu uneng kawan kenah murik. Haaa....numa lampang kawan kenah,mutik budas datu weruk,  susuk ni ma wila kayu, ingkamni Sadang Balalu tulak hanye sambil ngatapet anak ni tulak.
(Putus asa, wangunni hi datu weruk nyasah hi pasungan, ware mudi ngupuh kenah daripada ngapung upu pahamen tulat ). Hi Pasungan kaluar teka Uneng ni Sadina, Balalu ngutik Wakai kayu sa nasulup datu weruk ma wuang Ranu pakai ngakali kenah nien. Balalu mudi hanye,ma tumpuk ni.

            taduh jari pangulah jukung, kude jari tukang kakali kenah Makai Wakai kayu Nien, sa itati antuh takam kakau tuwe.


The stories of dayak maanyan / tanuhui_7. Pasungan andri Marajahaji


Pasungan andri marajahaji
Pasungan na muneng haut suatu dusun andri mama ni hi Marajahaji. Pasungan na ulun sah paling tete andri mama ni hi Marjahaji. Marajahaji na tuu nuu ajaran tata ramah,mun bapaner na ja tau mambeda andri ulun matueh andri kawaia,rajin, nurut parintah ulun matueh.daya dagana iru hantek andrau marajahaji ganta ma lewu Pasungan lepuh laku karawah teka pasungan nengau tulak ma ume lepuh ngantara pangkan gamili . lakuen mama ni n tarime da pasungan . eyau Marajahaji amun satuju tareh tulak itati. Pasungan laku ijin andri ineh ni, palus tulak andri isa – isa ngenei luntung na ume hang pungung,here tulak andri takia . dami hamper hang ume, Marajahaji ngeau : “aku hingka ina hanyunteka yarih,amun naan ihi gamili  sah tau na alap na enei mudi.” Here  ba rueh sibuk ngukui ihi gamili andri wakat gamili palus ngampasuk ni ma wuang luntung  here isa – isa. Tangkai gamili na tetek mamaeh palus na wurisut nampan rama muatan ni. Ihi ni pada na ampasuk ma wuang luntung . Amun luntung isa –isa haut penu, here mudi. Huan lawit here takia marajahaji nganak luntung ni hang iring lalan andri prumisi amini sadangkan pasungan na huyu nyaga luntung here rueh.senga naan pamikiran Pasungan kai nuli mama ni ,nina luntung ni raerai,bu hi Pasungan Masuk ma wuang luntung Marajahaji.dami hi Marajahaji hawi , hanye puang katantau pasungan andri andri luntung ni. Herau ni papire kali mahi karengei eyau sangaian Pasungan. Marajahaji ba piker amun hi Pasungan Kauyuhan , balalu Pasungan mudi dahulu . marajahaji puang mikir amau balalu ngume luntung ma pungung nib u mudi. Luntung iri samatan ma weat ,dagana naan hi Pasungan hang wuang luntung Marajahaji. Papire kali hi marajahaji tarie hang tungun sah naan hang penah lalan.dami hamper hang lewu ,Marajahaji nganak luntung ni hang lalaya . Pangusang ngingkam haut na anak hang lalaya ,hanye bagamat kaluar teka wuang luntung ampun Marajahaji buh bapaner : “ rama terimakasih mama haut ngenei aku mudi .” mama ni barusaha rarimut biar tamam hanaang atei ni akal hi Pasungan  andri paner ni : “ Yay Pasungan , Tarimakasih rama pada.”
            Pasungan puang mikir lagi ulah ni nadap mama ni iru,tapi Marajahaji aur  ba piker , kawe cari ni maleh gawian Pasungan ngakal hanye iru. Sekian lawah Marajahaji mikir kaawe maleh gawian Pasungan , rueh wulan udi iru Marajahaji ngenei rueh luntung samatan hante ma lewu Psungan, bu nerau : “inun ulah nu Pasungan ?” Pasungan takia ma lalaya bu maleh paneran mamam ni : “aku lagi istirahat.” Eyau Marajahaji : “ nah amun kairu,kaeawah aku lagi ngantara pangkan ihi gamili lagi ,dagana tane uneng takam ni haut barasih .” sangai Pasungan : “ hayu , hayu , aku rajin bajalan andri hanyu ma,” balalu ngenei luntung haut na sadia Marajahaji. Pasungan laku ijin andri ineh ni bu tulak andri Marajahaji. Dami hamper hang ume, Marajahaji bapaner andri pasungan : “hanyu teka ina nuju arah yaru , aku higka ina ma arah iru, andri katuluh gamili  saha tarik na alap bun a enei mudi.” Sangai Pasungan : “hayu ,mama.” Here bagawi gagah tuu hamper puang lawah udi iru katuluh luntung penuh gamili andri pangkan gamili. Here rueh mudi ngenei luntung penu gamili andri pa ngkan gamili. Sambil takia hi Pasungan mikir takut mama ni mambalas gawian ni nuli hanye rieh wulan hiye. Ganyah takia hang lalan ,Pasungan hinga tarie bu ngangkat luntung nibu nganak tete andri luntung mama nib ni  bapaner : “ mama, awat dinung luntung kun a , aku kai amedeh m iring kabun.” Sangai mama ni : “ hiyai ,hiyai, ada lawah – lawah ,” nelang bapaner wang atei ni : “ina saat ni aku maleh gawian Pasungan nadap aku hiye.” Ganyah Pasungan amedeh , Marajahaji ngungkar pangkan gamili bu masuk ma luntung Pasungan. Bu luntung Marajahaji dina ni hang wuang pulau rikut mahaket. Dami Pasungan hawi ,nerau mama ni : “ mama , mama, hang awe hanyu ?nah mama nanan aku haut .” tapi, hanye ba piker mama ni na haut sanina hang wuang luntung ni. Neang bapaner mehet mama Pasungan hampan mama ni karengei paner ni : “ mama na haut mudi dahulu nanan aku .” Pasungan ngume luntung  maweat iru  ngenei mudi. Papire kali hi marajahaji tarie hang tungun sah naan hang penah lalan,Pasungan istirahat rampitus bu nganai luntung andri ngukulan nganak hang warang uneng ni istirahat. Kairu padah setiap naan watang hang uneng ni tarie,hanye sangaja nampas luntung tiap naan watang,hampan hi marajahaji kahanangan . puang lawah lagi tete lewu, Pasungan nyabarang hungei, hanye pabaner mehet hampan na rengei mama ni : “heei maweat tuu luntung ina,aku istirahat dulu,amandrus.”jari mandrus, Pasungan Nuju luntung nib u bapaner : “ ahi pangkan gamili ina tau layu kalaingan,wareh aku nganum rampitus wang hungei ina.” Lengan pasungan lentah tuu rengei Marajahaji. Balalu luntung iru angkat ni andri anak ni hang wuang ranu bu aret ni papire menit. Wangun ni hi Marajahaji puang rahan tahan mun puang mihewuk,hanye tapaksa kaluar teka wuang luntung bu katamah ma iri hungei. Dami Pasungan Katantau  Marajahaji katamah ma iring hungei bu bapaner : “mudai luntung ku maweat da naan u mama hang wuang luntung ku .” paner ni lagi : “ gawian mama iru ngamangan , dia aku bakisah ma kawan ulun tumpuk .” eyau Marajahaji : “ aku laku maaf Pasungan, ada hampi ngamangan aku,ada hamper rasa ulun lain ,mayu hanyu sah karasa ,aku ngami hadiah ma hanyu,hadiah inun pun,antuh ai inun hamen hanyu .” sahut Pasungan : “ puang usah mama, puang penting hadiah hingka u ma .” udi iru Marajahaji marayu hi Pasungan : “ada hampi ngamangan aku lah Pasungan, hampan aku ngami hanyu hadiah sah patut.” Sahut Pasungan : “aku puang perlu hadiah mama, ina peringatan andri pengalaman ma u mama.” Pasungan eyau tarus iyalah ngami masukan ma mama ni hi Marajahaji : “ sah pasti ada na ulangi lagi mama, aku pada puang mungkin hampi ngamangan hanyu mama.” Marjahaji andri Pasungan masih jari aken andri mama andri masih sameh ipangarawah hang wuang dusun iru.

The stories of dayak maanyan/tanuhui_6. Nalau Andri Putiri


Nalau Andri Putiri



Jaman daluru, naan erang kaulun upu bujang, bangaran hi Nalau. Upu yena bujang taruna,manuwu, huan uweng kahaba hengau itamelum, puang sa daya mahi pipayuen, numa daya Huan panalu taulang hengkang/juduh. Hi Nalau na, pada kala kawan upuan lain, pada panai usaha pakarang, ngulah fikir akal pigawian pakai nadap itamelum kala Ulun sambil Basari hengau pada. Amun kawan upuan lain panai tamaruh neweng, ngume na'un ha hi Nalau na naan katauen lain, hanye yiru ngulah tuak.
Kaayat subuh, hi Nalau nguka kusi tuak pas andrau ka walu udi hanye nuku ngulah tuak, salenga tudi walu kaukui wurung punei hang Wiwi kusi, alalu bahimat walu kaukui wurung yeru nguut tuak ulahan Nalau nelang here ngukuyuku "Sariak saringkay, kayu basai rumang Bali,ayu takam nguut tuak Nalau, himpan takam tau jari putiri" ka rueh  ka walu kaukui wurung punei yiru malengan sa kalayiru pata lengan kakuyuku ni. Udi hie, tubak siding here nanan Wiwi kusi tuak Nalau.  Hi Nalau kasegahan tuu kawan rupa Segah wurung punei yiru, Balalu bafikir hanye kaawe akal  hanye kaiyuh nyama wurung punei yiru pakai na samelum ni. Tapitah andrau, nuku lagi hi nalau ngulah tuak, hampe andrau ka walu. Bujur , hawi lagi 8 kaukui wurung punei andrau hiye, tudi mulek ma Wiwi kusi tuak wat Nalau sambil ngukuyuku "Sariak saringkay, kayu basai rumang Bali, ayu takam nguut tuak Nalau, himpan takam tau jari putiri." Bagamat hi Nalau Sadina, Balalu ridit- ridit  hantekap jama ni, iyuhni erang kaukui wurung punei.
Sa wurung punei lain pada emah, Balalu tubak samiding. Haaaa....arai hi Nalau, kaiyuh erang kaukui punei Nien, ganyah hanye nilai ngalaluhu wurung yiru, salenga iwadik wurung punei hang karungkuman ni jari erang kaulun putiri raja winei Mahi uweng taning, Segah paruna manyu uruwawa mahadin nakesah peribahasa. Ha, kawan Umpu, Sawung dinung here rueh, takang ang bagarak, ikirat ang ikitup, maleleng ang ikilar (Amun antuhanni kawan iya itati, samasam "jatuh sinta".

Balalu insing Nalau putiri mawinei na nadap mantir pangulu adat, laku adu untung, nampe rereu putiri yena jari darangan hengau itamelum hengau itamaya. Singkat kesah, naadu here rueh Kude putiri yena naan sasaratan mun hi Nalau hamen narangan hanye . Paiyuh hanye hampe kaantuhan wusi kakuyuku kawan punei hang Wiwi kusi waktu nguut tuak Nalau. Amun hi Nalau nyanggup, putiri hakun jari darangan ni. Eh...Mumuh kunu Nalau...Balalu katuk Hindra hanye nyanggup.
 Ahirni welum balewu re'an hanye andri putiri. ngaranni haut narangan kawan Umpu, lebih hante tangung jawab saurang, daya puang ekat nyamelum Tenga erai, kude naan pulak Tenga lain sa harus nawiwit napariku. Amun lana hi Nalau tau amuan malandau, itati ha payuang amuan manyubuh rereu usaha pakarang, Amun lana ekat ngulah tuak...Ha itati sambil ngume na'un hanye.  Daya sa ngaranni itamelum itamaya, himat sabalalu nganak nukui . Balalu, Uma kalawah ni wadik iwei putiri, siwuntung, nganak hanye. Makin lawah makin Dedeh anak ni, ewww....Haut nadap panai paner tahan hengau basurah, biar ang himat intuh. Dami haut iyuh tanan nelang tiba taduh umu, ha naan kunu darangan Nalau na hamen naua ume taun. Kasungu kadinung Kabun kalaka. "Andrau yena, aku hamen lepuh nau'a ume, uneng nu hang lewu pangempu erang pitus. Amaka lawah aku mudi." eaw putiri, darangan Nalau. "Hayu,ada unte mudi."eaw Nalau. Puang lawah udi putiri tulak, inun sa ngulah pada anak ni na salenga ngiak. Nelang kiak ru numa ang iyuh arau budas. Uyuh hi Nalau, ngampisuni ni ngantung na tantulu, hampe Tawang akal hi Nalau ,bu itung  lana ni putiri ru nantulu anak ni nasiang nanyanyi. Kude ngaran ni upu, ang himat tau manyanyi, eka t naan isa lengan nyanyi sa ireket hang kunu Nalau, hanye yiru lengan kakuyuku punei sadi. "Hayu Suni anak, iti amahnu manyanyi kala lagu inehnu sadi." eaw Nalau sambil ngakupuk para anakni "Sariak saringkay, kayu basai rumang Bali, ayu takam nguut tuak Nalau, himpan takam tau jari putiri." Salenga nik suni anakni, Nelang nuntut amah ni manyanyi lagi.  Silaalut anak ni manyanyi baya amahni, Balalu bahimat here rueh manyanyi ni. (Puang hi Nalau kaitung janyini ma darangan ni, puang iyuh kaantuhan wusi lengan kakuyuku yiru). Putiri mudi teka ume, rudus eleh riu mate ni hang penah wanawang piamaian lewu karengei hi Nalau manyanyi wusi kakuyukuni sadi baya anak ni
"Hiah, nalau...daya inun sa hanyu melanggar janyi nu hang pamulaian tareh narangan, inun sa hanyu taduh lagi hamen andri aku?" gagulus budas tungkau putiri, nelang tulak mandrus ma tapi'an, bapakaian baju mamaeh. Nelang tatap rarudus riu mate, heangkut-hengkut hanye ngandru nuen hang rapuan. Namir pipik lewu Makai ebak , namik patah nutup lantai sa teka paring batung nampe Mahi iluwang.

            Bulu sambil ngiak hanye maharung hang lantai penah lewu, nunyu hi Nalau nutup inun maka iluwang hang lewu here." Ari...Nalau hampe janyi haut, daya hanyu puang negei papanerannu sadi, amaka ku kahaba akal, aku iwadik lagi jari punei nanan naun rueh pana anak." Ha....nyalah Ulun rapui hi Nalau namir nutup kawan luwang lewu, takut darangan ni samiding tulak die nelang sasal ateini ang iyuh ulek Karawah. Inun ka daya, janyi tatap janyi. Balalu huyu putiri anak ni mihanyung kakuyuku yiru Hindra lagi,  Nelang anakni manyanyi lengan kakuyuku yiru, bulu tumu kawan wulu yalah wulu punei teka palat pe'e mamai ma bakulaling, Putut wisis, ulu alep, kahapang, pingang hampe diung sikak erang katengaan litar. "Tulak aku, Uneng naun rueh pana anak mamaeh." nelang kiak ni numa budas Ka'i puang katanan anak darangan ni. Luput paner yiru, mangiup tengani magin halus Balalu iwdik jari wurung punei kamulek. Udi hie sir sidingni mitah helang sansirang hatap rawen amiye, hampe ang dinung lagi ma awe patulakanni. Muneng hi Nalau baya anak ni, sa manyasal saumuran kawawaiandarangan.



The stories of dayak maanyan/tanuhui_5. Pasungan andri Jin


Pasungan andri Jin
Sadi ru  naan ngaran ulun ni hi Pasungan ,hanye ina ulun samatan cerdik tuu,hanye ina ulun ni gagah tuu aur bagawi hang ume dan gaha mi anup hang jumpun. Hanye itamelum ekat andri neh ni , amah ni haut lawah nanan jari Pasungan sah gaya ma jumpun ngantara nakuta ma here rueh ineh ni. Sadi ru pada naan Jin Hante sah tau nguta manusia dri situa,tapi tamam na kakanen ni iru hanye manusia.Takam na takut ulun tumpuk dami tulak na jumpun atau ma ume,dami ma ume kawan ulun puang heei hamper kamalem,takut na incar Jin .
Suatu andra Pasungan huyu ineh ni ma ume,tiap hanye tulak aur ngenei taruh ma rape ni, hi Pasungan ina ganyah sibuk bagawi hang ume imulean sayur, senga ganyah hanye imulean naan suara pee Jin hante , karengei iru hi Pasungan jari mahanang ulu ma awe hanye tulak nempat sika sasah jin hante ina dami hanye ilangkah ,sapuluh langkahan Pasungan,isa langkah jin . Pikir – pikir hanye jin iru haut hang iring ume ni haut katantau hanye ,nempat ma wuang jumpun katia sah lawih tuu, eyau ni  wang atei ni “ seh wareh aku sah sanina hang wang tulung watang hante ina,jin iru puang kaiyuh sika ni nyama aku hanye sah hante” akhir ni Pasungan ina sanina hang tulung watang hang wang ume ni ru. Puga ina Jin iru kaluar penah andrau da haut kalauan tatuu.
Jin  iru nuju watang iru,eyau jin iru : “ Andrei u Pasungan aku nguta u,aku samatan kalauan”,hamper uh jin iru hang watang uneng ni sanina iru. waleh Pasungan “ ha jama amun u tau nyama aku, asuk ma  tulung watang ina”. Balalu mulai jin hante itu ngampasuk tangan ni ma tulung watang iru,puang jin hante iru kaiyuh da hi Pasungan magin ba geser ma tuhi ni.
Katantau itu hi Pasungan ina ,jari bapikir ngakal jin  iru kai munu ni ,eyau ni “ jaman aku amun u kakan aku na,mun ekat tangan nu maka kaiyuh nyama aku,ampasuk ulu nu ma ina hampan palus nguta aku” pikir jin hante nai,dasar bujur eyau Pasungan nai. Jin ina puang mikir lagi hanye mansuba ngampasuk ulu ni ma wang watang iru da haut kalauan tuu ,hanye tuu ni dami jin hante ina  ngampasuk ulu ni ireket hang tulung watang. hi Pasungan sah halus muat hanye.
Eyau Pasungan : “ aku sah tabalik munu hanyu ,hanyu mahi badaya ireket ulu nu( nelang mamani kai mupuk pakai lunan taruh).” Waleh  jin : “ ada..ada.. aku puang hakun matei lagi.” Pasungan :“ seh.. hanyu harus matei, aur ngulah takun ulun tumpu  andri nguta ulun”  Jin :“ ada..aku bamohon andri hanyu ada munu aku,” Pasungan : “ seh aku munu hanyu,blokk..blokk ( pangkung pa Pasungan ulun jin iru padahan pakai lunan taruh ai,tapi jin iru takut tuu da usu Pasungan nai).” Balalu eyau Jin: “ mayu..mayu.. ada munu aku, aku janji aku puang nguta ulun lagi.” Piker –pikir lagi hi Pasungan eyau ni : “ amun ekat puang nguta,u tatap ngangu ulun tumpuk.” Waleh Jin : “ aku pada janji puang nganggu ulun tumpuk ,aku pada akan ngarawah ulun tumpuk,”mikir-mikir  hi Pasungan,eyau ni : “ ha amun kairu u bajanji,puang aku munu u andri aku ngaluar u teka tulung watang ina.” Waleh Jin :  “ hiyai aku janji,awat karawah aku kaluar aku sini welum padah.”
            Karengei janji iru  ni hi Pasungan taduh mupuk ulu jin hante dan hanye ngarawah netek watang  iru ngaluar jin hante ina. Jin hante iru berterimakasih andri hi Pasungan. Akhir ni jin hante iru,taduh kalakuan ngangu andri mikir nguta ni dri ulun tumpuk,hanye tati maeh ngarawah kawan ulun tumpuk dan barakat hi Pasungan ulun tumpuk aman dan sejahtera.




















The stories of dayak maanyan/tanuhui_4. Nalau andri Jin


NALAU ANDRI JIN

Sadi naan upu bangaran hi Nalau ,manyu kesah na, hi Nalau na ganyah marauh kunu sanangatei. Rimut entu lemang, kia karaja tingkah gawi ru numa Mahi panyusahni budas.
Inun sa ngulah kesah? , eaw ulun ngaranni pengantin wa'u, Mahi budas katupa sanang rami
Hanye yiru ganyah ingkam Nalau na. Haut telu nyungkat epat kali amai Wulan welum, udi hanye naadu na salur  daya ulun tumpuk. Ang lalau andrau budas ekat gawi Nalau aur hedu andri darangan ni  hang lewu Mun udi bagawi pakarang,hampe ang aruhan budas hanye kajut nuat wuwu tangkala, jauh maka sa urusan nuhak, lawit hakun teka sa manyuar antawi mamaluh Paing. Hinga Amun gawi kamalem, numa taduh budas. Barakat sa hedu  eleh, ha ma hasil gawi bulu ni.

            Salenga ubah iwei, reak2 ang bangat jaraga Tenga daging darangan Nalau , “inun kamaka puangni, alayina la ngaranni eaw ulun sadi la ngidam ru” kunu nalau. Hinga, balalu sarewet tuu tiba panginaman pangenguhan. Eyau daranga Nalau " Hiah, matueh....Kakan tuu na nanamni nguta weah lungkung wau baya papahakan parang...." na sandrengei kahana darangan ni nelang hedu tuu paruwaanru. "Kaawe Amun aku ngantilau punei maluen baya siwak Kakan sa hanyu?" Tunti Nalau daya kaitungen kakau jarau hang subarang ganyah gampir punei. Waleh darangan ni "Ang ku Kakan amun puang papahakan parang" tuu ang iyuh tawar budas wangunni kakanen pangidaman ru. Ha, daya sa ngalelu darangan na, biar ang bangat hakun eaw kunuan sika payuang nagawi .Singkat kesah, tulak hi Nalau lepuh namirang lepuh ngantilau parang pangidaman darangan ni. Nyangkilat amang, ngume lanyung. Nginsing tumak duha baya sumpit, suluk jumpun haket, mitah geung nyabarang luau, mulupui lasi. Mahantas angang ngaliung juwuk. Masih Huan uweng pakulih budas. Hampe Mahi karekes ni kawan eha satua panalu hi Nalau. Maka pe'e tangan saput wuah sayat hiring. Tenga daging batan wuah kangkawit awerut ,lawah sa kia2, malah nanam gugurungan Nalau  "Hiah, Kakan tuu Ranu na..."kunu nalau, tarie hanye hang tapi'an iring ume Ulun. Balalu Makai rawen kulukising sauk ni Ranu, udi hie legut2 kuutni. Ganyah nguut Ranu, igarewes dinung Nalau satua hang kapit ranu.
Rerew hanye nyalak nyusuk mate duha ni ma wuang Ranu, lesuk budas, kunu nalau Gere sa wuah kenah wa'ung, salenga malengan teka kapit tapi'an iyalah lengan ulun kahanangan.
"Uuuu....Nalau, " herau ni, nelang ngiak. Tuu ni yiru lengan urang galah ganyah nelui.
"Mudahan hanyu kaingkam nganak hene kala aku, daya hanyu nyalak munu aku nelang ganyah luas." Balalu matei urang galah yeru. Kude hi Nalau puang kaintuh budas inun kasatua sa malengan ru daya sa hang kapit ranu. (Luan eaw ulun matueh sadi, batampadi gawi sa puang kajut patut Mun darangan ganyah siwuntung, takut padien) Wawansit hi Nalau mudi, kunu ni himat sa pujut hang wuang tapian ru Nien. Daya hanye takut Balalu mudi hanye biar Mahi kaiyuh pakulis.

            Darangan Nalau ibahut atei daya hi Nalau ang kajuat parang kakanenni. Kude mun haut bahimat ngakali ang uweng kahaba, pada keakal. Pada Suni pendre mehe, ang lagi ikahana (Mun haut mehe ba usaha tatap puang kaiyuh, ang andrau paksa, amun tatap ikarasi hie ekat tau ngulah babur, luwan idarangan ru harus naan tenggang rasa pengertian ni) Udi hie, Balalu Ranai wangunni here rueh, sikak hampe pamulanni darangan Nalau luas. Dami sa bagena, tuu maka wawauh budas, kaluar isa masih naan rueh, kaluar rueh masih naan telu hang wuang wuntung,gena ru kaluar numa ang muat lewu budas.  Na jejer angkading,teka penah lewu sikak sungking Dami luput kesah ipahet Dami na reken naan jatuh isa ka gena.
Ha, daya ngaranni anak, ang iyuh lepak umpe himat haut kewajiban saurang ulun matueh tukang singu,palihara ni. 

            Minggu nadap Wulan, here rueh pana darangan Ngurus kawan gena here rueh na. Sipananan Nalau tulak ma ume, darangan Nalau Ka'i ngapandrus kawan gena ni na
Kunu ni, ang tadi hara nyauk Ranu pakai here na mandrus, tau lemah papale mikul ranu daya lana ni naan hi Nalau tukang sauk ranu. Balalu tulak hanye ma iring hungei, ulahni gagetekan teka paring bulat, naawet Makai uwei. Hang amau ni na lamik patah.kunu ni, padingian aku ngapandrus nyulup here baganti gilir, aku ngangkading here na hang amau gagetekan yina.
Balalu, ampi lalahai ni kawan gena hang amau getek yiru...tanan ni erang pitus here daya lepuh ngalap kuwing. Dami hanye hampe iring hungei, arimaka, haut hanyut tatat kareh getek yiru nien nadap hawa hungei. Sikak hampe unengan jin mandrus.

Pada maleleng maleat mate jin upu nadap gagetekan unengan murumpahai kawan gena jatuh isa kaulun ru, mehe ngiak, mehe saruru, mehe mandre, naan sa lelek edeh naan pada sa amampis. Hinga ia rami. "Inun ka Bana satua yiti matueh, buling-buling halus nelang ipetek ipundran?" Tunyik-tunyik jin upu tu makai kingking panutuinii. "Puang bangat intuh pada aku ri hampe sa dedeh kingking tampuan ku ri..."eaw jin wawei ngintur - ngintur ni ma kingking tampuan ni nelang sa tamurukukuen "Ware tareh ngumpang ni yiri....Gere sa marauh...." eaw jin upu ma darangan ni "Ang andrau kilep halus Bana kayiri matueh, hampe ang jari ihang tarueh.
Ware tareh nginsing mudi nyamelum ni gere dedeh, tau turai papahak." eaw jin wawei Balalu ngenat kawan gena ru nien.  Nu'u matueh ni jin upu, pada nimpun mehe ni makai kariputan rawen punsi teka iring hungei Ha, Balalu singu palihara jin panadarangan Nien kawan gena yiru. Kurung ni hang wuang kakamaran dedeh. Kawan gena Ssampur baur. Dami sa na dinung na sampining, tuu ni uras kawan gena badiki Latak eleh, ekat isa sa wawei teka jumalah jatuh isa ka gena anak Nalau na nien. Kude kawan jin na numa malihara ekat pakai ngampidedeh budas,kunu here rueh amun dedeh numa peda budas here rueh nuen ni.Wulan tapitah wulan, ta'un nangkah ta'un ,kawan gena na Nien haut nadap Dedeh. Haut panai tuli nelang panai paner. "U.....Ineh, kalauan." herau here ma jin wawei, ha ngineh ngamah here na daya sa palihara jin panadarangan ru, ha wansit jin wawei ru, ngatet wua maka wua, ihi mandru ihi, rakanan kawan satua bana itung sa hamen wansit nangkunuk kawan samaluman nampe wansit iyuh papahak. Eaw kawan wua punsi, wua puak, ihi dengkut, ihi gamili, wua tampirik, namakan mihak, taitungen ruyan hampe jamu agung sika antilau here rueh pakai miwit makan kawan iya yiru. Hintek here rueh nabing kenah hang kumatang, ngakali kawan parang, kawawe sikak neen wurung mandrus umak namisingni, itung sa Rama tuu.

 Kisah Nalau pana darangan udi kawawaian anak eaw Nalau himat tingaja darangan ni ngumpe kawan anakni daya ang kaule Ngurus gena Rama, ha pada ekat lengan dengkut lungui lengan kiak matueh wawei ni, haut eaw Kaka kaluah ulun nelang sa mahanang atei kawawaian anak. "Aku ang hakun kadinung uruwawa nu lagi, sa jahat nadap kawan anak tukui , ang ku tau welum baya ulun sa ngumpe Ira riu Tenga daging ni erai...." eaw Nalau. "Ada hanyu kahie, anak tareh ru memang Wawai taping padingian ku ngapandrus here...." kiak darangan ni "Ada hanyu ipusu aku, haut telu andrau telu malem aku Uma iring hungei nadap hawa yaru ang uweng ku kahaba,himat haut umpe nu." Balalu unur ni darangan ni tulak, bangkau ang hakun baya daya aur babur pamuru urusan anak wawai nien.
            Mulek lagi ma kesah kawan anak Nalau Nien, haut nadap bujang kawan iya na. Tiap malem sahuan mandre, Jim wawei na  tanuhui nadap kawan iya ru. Dami luput tanuhui Balalu itunti jin wawei na , "Sangkalupak sangkalupek....mietat unik wawui, miheruk buyuku tungun
Ari haut luput Ineh tanuhui, haut mahena inun atei naun?" Ha...jawab kawan iya na
"Halus mahena atelui siwuwung." Bulu baidar jin wawei na mandre, kunu ni ang andrau kuta ayiri lagi. Hinga la ang kalau malem, tunti'an sangkalupak sangkulupek nien tiap kawan anak Nalau na ka'i mandre.  Diantara kawan anak Nalau sa uras upu na, naan isa sa wawei,hanye na paling pintar nelang baakal. Balalu kakunuan hanye, “inun ngulah sa hi Ineh na himat numet sangkalupak sangkulupek tiap udi tanuhui....? nunti nedeh atei here haut mahena inun?.”
Andrei kunu ni mlm die, aku sa puang mandre, aku sa nyandrengei inun kasurah here rueh amah hang kamar pulak ru, a garunum2 tiap amau malem.

hampe kisah anak wawei bunsu Nalau ka'i ngarasa inun ngulah sa ineh ni, jin wawei ru Mun luput tanuhui himat numet  nunti dedeh atei here pana pulaksanai. Balalu insing ani here wawei bunsu bagurayang "Amun Ineh tanuhui malem die, Balalu hanye nunti atei takam kaawe Amun takam iwara atei takam puang lagi mahena atei siwuwung, kude mahena wirang parei. hie karasa mun dedeh wara takam, tau ampi kaluar here takam teka wuang kamar yina"
Ha here tata ni na nu'u nyandrengei gurayang Ani here. Tuuni, malem yiru, dami here panatata panaani jatuh isa kaulun ru ka'i mandre, hawi jin wawei ru lepuh tanuhui ngapandre....
Luput hanye tanuhui, numet hanye "Sangkulupak sangkulupek....mietat unik wawui...miheruk buyuku tungun .Haut luput Ineh tanuhui...haut dedeh sa atei naun.....?" "Dedeh haut Ineh....mahena wirang parei." Bulu mandre kawan anak Nalau, ekat isa Ani here wawei bunsu sa papura mandre. Rudup2 kia jin wawei kaluar teka wuang kamar kaaraien, Balalu nutup wanawang.  Bagamat ridit2 wawei bunsu amuan. Daya sa wanawang na kunsi teka luar balalu bagamat hanye mamai panyawaan, Balalu nganining jin wawei andri jin upu ganyah garunum2 nadap rapuan "Kaawe Wangun matueh, n aan sa haut iyuh Kuta?"tunti jin upu
"Haut wangunni atei here Dedeh mahena wirang parei."eaw darangan ni sambil nyurung paurung ma mate apui , ha arai tuu jin upu kakunuan, Mun sa atei kawan iya yiru haut dedeh katuluh, himat sa turai papahak.

"Ari, tau ang muat kawah Mun hindra luen....kaawe Mun nawadi mehe ni." Eaw darangan ni jin upu. Balalu, bagurayang here rueh, hintek awe maka tulak ngantilau parei dite Makai samu ni. Daya sa Rama na wadi na, Balalu bagurayang here rueh tulak ngantilau parei dite teka sabarang gunung. "Kude Mun tareh tulak ada rasa kawan iya yiru, Bakam pihewukan tareh sa dina ku hang amau wanawang...."eaw jin wawei, Balalu tulak mandre here rueh. Uuuuuh, kunu wawei bunsu, iti lalus sa kurun atei Ineh andri amah na, malihara here ne'u na Kuta budas. Mulek hanye ma kamar,  bahimat hanye netek wulu kawan pulaksanai ni, erang malem hanye nuat wila wulu yiru, numa rukut Hindra, sikak sasat kaiyat Balalu jari erang kalamar kuwing. Kaayat ru, ka'i tulak jin upu baya jin wawei, Balalu ipata ma kawan anak nalau "Kami rueh inehnu Ka'i tulak ma sabarang gunung, naan naantilau kami. Uneng mamaeh naun hang lewu, kawan panguta Aru naan hang wuang sungking." Rasa wawei bunsu sa patulakanni here ru ngantilau parei dite pakai samu pangulah wadi atei here ipulaksanai jatuh isa kaulun." Hiai Ineh, kude pampalusannu, awat hanyu nuhun kuwingku na, maintem burem haut, ere sa tau mahilak barasis kala mulek"(Hintek awe sa wulu natuhun tau jari mahilak, yiru sara wat wawei bunsu ngampi lawah jin wawei andri jin upu nampan unte mudi.) Dami tulak kawan jin, atiai ani here wawei bunsu nyurah inun sa rengeini hingka malam sasurahan kawan jin sa haut anggap here Ineh Amah. Here Balalu bagurayang ngulah jukung Dedeh, padingian Ineh andri amahni tulak pakai tulak. Erang andrau, rueh andrau, tapitah mingu, ganap erang Wulan...Huan mudi msh kawan jin. Luput jukung Dedeh ulah here, balalu aun here kawan harata Amas wat jin Nien ma wuang jukung...tulak here, Uma kareh hungei kumatang Dedeh.

              Haut erang jukan, parei dite insingan kawan jin. Tarie jin wawei nuhun kuwing wawei bunsu, haut malahik malahak hanye inuhun ni teka kaiyat sikak sietu ang tau iwadik mahilak.
"Kisuk kisuk nuhun kuwing...kisuk kisuk nuhun kuwing, Ma awe anak naun, iwehei tulak nadap kurihing."Eaw tumet angkarei teka kakau palawan."Inun eaw tumet angkarei ru." Eaw jin upu "Tau sa kawan iya yiru rari."Wawansit here rueh mudi. Tuuni, haut tulak kawan iya nien, sisa tadi panuruk jukung hang iring hungei. Here ngapung nadap hawa hungei, teka lawit kadinungan jukung Dedeh kawan anak Nalau. "Andrei kawan anak, ada tulak iti Ineh andri Amah mudi." Ha magin wansit wehei here, kude tuu wansit kia kawan jin, dami sasat balalu ka'i jama jin upu para jukung here, salenga mindri wawei bunsu ngaluar Bakam teka wading baju ni. Iyalah panah, pedak ni ma kakau amiye hang iring hungei. Pranggg.....Rakai bakam pihewukan jin sa kerut wawei bunsu teka amau wanawang lewu jin. Iyalah sesep ulak Ranu Balalu matei kawan jin rueh ru.
Hampe hawa hungei, tarie here kauyuhan iwehei. Naan wawei matueh ganyah ituhun hang iring hungei. "Ka'i maawe naun?"tunti wawei matueh yiru, ha balalu bingung here pakarasa tujuan. Maharung Ani here wawei bunsu basurah....asal usul pihawian here. Salenga lungui – lungui  kiak tungkau wawei matueh yiru. "Bujur sa jumalah naun na jatuh isa kaulun?"tunti ni "Haaaa....bujur tuu,teka awe hanyu karasa"Tunti wawei bunsu."Hanye naun ri anakku amun kahie....Sa taping sadi padingian aku ngapandrus hang iring hungei...." tuuni wawei matueh na darangan Nalau. Balalu ikup siukni, kawan anak ni ru....insingnu mudi ma punukni hang iring hungei "Awe sa Amah kami?" Tunti here "Ang ku karasa hang lewu takam sabarang hungei, aku na unurni daya eawni aku na ngumpe naun. Haut sansarak tuarni, lawah haut bangkau"lengan kiak Ineh here. Tuuni Tamam sa kalelu Ulun matueh here nadap here, amaka nyanya nasib ru daya naumpe nabuang. Balalu muneng here baya Ineh here, tatau mamu daya harata insingan here anakni teka lewu jin. Panatau here na, Balalu hampe silu Nalau, eaw ulun, naan wawei matueh baanak jatuh isa kaulun balewu Dedeh tatau mamu hang iring hungei sabarang. Penasaran hi Nalau, Bu apungni. Tuuni, darangan ni baya here anakni haut kumpul. Balalu ampi Taru Ineh here, hi Nalau ru amah here, ada here dendam sangit ma Amah here, sarak tuar here saya salah paham, daya api sayang Amah here ma kawan anak Balalu hala kakira nadap Ineh here, Mina kawan anak here umpe inehni daya pakaule nyamelum. Darangan ni masih sinta ma hi Nalau dan ngampun maaf kahalaen Nalau .Ahirni ,bakumpul here lagi hi Nalau pana anak darangan, sanang welum hampe kalalawah.